Meleta to pan – heb zorg om het geheel. Meleta betekent ook: beoefen!
Maar hoe dat te doen, wanneer de dood van God daar is en overstijgen van het geheel ons is ontzegd? Hoe dat wat je omgeeft als een horizon te benaderen en te bespreken?
Op een horizon afstappen heeft geen zin, want bij elke stap voorwaarts treedt de einder terug; en bij elke stap terug treedt de einder nader. Tegelijkertijd blijft de horizon je in de rug zitten, hoe je je ook wendt of keert. Oftewel: een voorliggend onderwerp van gesprek kan het omgevende niet worden.
Dus nogmaals: Hoe dat wat je omgeeft te benaderen en ter sprake te brengen?! Een vraag naar de methode van de filosofie.
De openingszin van de inaugurele rede die Heidegger op 24 juli 1929 gaf aan de universiteit Freiburg geeft aanwijzingen:
“Was ist Metaphysik?” – Die Frage weckt die Erwartung, es werde über die Metaphysik geredet. Wir verzichten darauf. Statt dessen erörtern wir eine bestimmte metaphysische Frage.’[n]
Waarom afzien van spreken over de metafysica?
Wat zou, in plaats van reden über, erörtern kunnen betekenen?
Waarom moet je afzien van een dergelijke wijze van spreken: ‘Ik heb een verhouding tot mijn omgeving.’
Plato noemt de idea het juk tussen zien en geziene, kennen en waarheid.
Waarom zul je er ook van af moeten zien de verhouding tussen zijn en denken in dit soort termen te verwoorden?
Hoe stilte dan toch ter sprake te brengen? Dan maar niets ‘zeggen’, zwijgen? Maar hoe wilde je de stilte zo, helemaal niets zeggend, doen blijken?
Nogmaals de vraag dus: Hoe de stilte niettemin ter sprake te brengen?
Eerst maar eens stilstaan bij hoe stilte is te vernemen, want stilte is klaarblijkelijk niet helemaal niets. Lees onderstaande anekdote en doe vervolgens de schrijfopdracht.
In de treincoupé aan de overzijde van het gangpad zag ik onlangs twee mannen met elkaar praten. Kennelijk kenden zij elkaar van vroeger. De lijst van gewezen gezamenlijke kennissen werd druk besproken: “Hoe is het met die afgelopen?”, “Wist je dat zij een miskraam heeft gehad?” etc. Uiteindelijk kwam de ophanden herfst aan bod en bleek de hoop gedeeld in de nabije toekomst niet teveel vertraging op te lopen. Die bladeren op de rails hè…
De opeenvolgende onderwerpen van dit koetjes en kalfjes-gesprek, zij maakten de zin ervan niet uit. Die was gelegen in datgene wat niet hoorbaar of zichtbaar was, maar wat het gesprek niettemin voortdreef, namelijk: de angst voor de ongemakkelijke stilte. Naarmate het gesprek vorderde bemerkte ik vanuit de coulissen de aanwezigheid van de stilte steeds sterker: onderwerpen werden hernomen, de geheugens gepijnigd om nog verdere gezamenlijke kennissen aan de vergetelheid te onttrekken om uiteindelijk uit gespreksarmoede geen andere uitweg meer te zien dan het weer maar ter sprake te brengen.
Proza schrijven
Schrijf een stukje proza of dialoog waarin je zo probeert te schrijven dat tenminste één van onderstaande verwanten van stilte op een of andere manier bemerkbaar wordt. Maar bedenk: zodra je begint te schrijven over deze fenomenen, verdwijnen ze. Zie daar dus vanaf en verzin een list!