Exit through the Gift shop!

Ik zie het, zei hij.

Stel je nu verder voor dat de mensen langs dat muurtje veelsoortige voorwerpen worden getoond, die boven het muurtje uitsteken: beelden van mensen en andere levende wezens, [gemaakt] van steen en hout en van allerlei andere materialen. Zoals voor de hand ligt spreken zij die geboeid zitten te kijken en zwijgen zij die langs het muurtje dragen.

Wat vertel je van een vreemd beeld [atopon eikona], zei hij, en van ongewone geketenden [desmootas atopous].

De gevangenen lijken echter op ons, antwoordde ik. Want zien de mensen die in die situatie verkeren, zij het van zichzelf of van een ander, van tevoren ooit iets anders dan de schaduwen [skias] die door het vuur geworpen worden op de recht tegenover hen liggende wand?

Hoe zou dat kunnen, zei hij, als zij gedwongen zijn hun hele leven de hoofden onbeweeglijk te houden?

Wat zien zij van de bedoelde voorwerpen? Zien zij niet de schaduw?

Natuurlijk.

Als zij in staat waren met elkaar te bespreken wat zij zagen, zouden zij dan niet wat zij nu precies zien de werkelijke dingen noemen?

Daartoe zouden zij genoodzaakt zijn.

En stel nu eens verder dat de gevangenis vanaf de recht tegenoverliggende wand een echo had, zouden zij dan – telkens als er een van de dragers [achter hen] zou spreken – iets anders voor de bron van het geluid houden als de voorbijgedragen schaduw?

Bij Zeus, dat denk ik niet! zei hij.

Geheel en al dus, antwoordde ik, noemen [nomidzein] mensen in een dergelijke situatie de waarheid [to alèthes] niets anders dan de schaduw van door mensenhand gemaakte voorwerpen.^[t]Lees tegendraads! Wat wordt hier blijkbaar onder waarheid verstaan?

Dat is absoluut noodzakelijk, zei hij.

Kijk, zei ik, hoe gevangenen worden bevrijd en genezen worden van de inzichtloosheid [aphrosunès] en bedenk wat voor een aard deze inzichtloosheid heeft als iets dergelijks met hen gebeurt. Telkens wanneer er een bevrijd zou worden en gedwongen worden plotseling [eksaiphnès] op te staan en de nek te draaien [periagein ton auchèna] en de weg op te lopen en tegen het licht in te blikken dan zou hij – dit alles doende – pijn lijden [algoi] en door het geschitter niet in staat zijn datgene nauwkeurig te ontwaren waarvan hij eerder de schaduwen zag. Wat, denk je, zou hij zeggen als iemand tegen hem zou zeggen dat hij eerder slechts nietigheden zag en nu iets dichter bij het zijnde is [pros mallon onta] en nu meer toegewend naar het zijnde ook juister kijkt [orthoteron blepoi]? En als iemand hem dan nog ieder van de voorbijgedragen voorwerpen toont en hem zou dwingen te antwoorden op de vraag Wat is het? [ho ti estin], denk je dan niet dat hij dan geen uitweg weet [aporein] en de schaduwen van de voor hem voorbijgedragen voorwerpen voor meer waar [alèthestera] houdt dan de hem nu getoonde voorwerpen?

Ja veel meer waar, zei hij.

En als iemand hem zou dwingen in het licht van het vuur zelf te kijken, zouden dan niet zijn ogen pijn doen en zou hij dan niet vluchten, zich afkerende, naar datgene wat hij wel in staat was duidelijk te ontwaren en dat in feite meer helder [saphestera] te noemen dan het hem getoonde?

Zo is het, zei hij. 

Als nu, zei ik, iemand hem met grof geweld zou slepen over de hobbelige en steile weg omhoog, en dat hij hem niet zou loslaten voordat hij het licht van de zon zou bereiken, denk je dan niet dat degene die gesleept wordt een heftige irritatie ondergaat [aganaktein]? En zou hij niet, in het zonlicht aangekomen, de ogen vol glans hebben en zou hij dan niet in staat zijn te zien van wat nu waarheid genoemd [legomenoon alèthoon] wordt?

Geenszins zou hij dan in staat zijn te zien, zei hij, zo plotseling tenminste. 

Een gewenning [sunètheias] zou dus nodig zijn, meen ik, als hij zou willen zien wat boven [buiten de grot in het licht van de zon] is. En als eerste zou hij dan de schaduwen het gemakkelijkst kunnen zien, daarna in het water de weerkaatsingen van de mensen en de andere dingen en als laatste zou hij de dingen zelf en onmiddellijk daarna de hemellichamen en de hemel zelf bij nachte gemakkelijker aanschouwen – omdat hij kijkt naar het licht van de sterren en van de maan – dan overdag de zon en het licht van de zon.

Zeker!

En als laatste, meen ik, is hij in staat de zon zelf te zien, niet alleen in de weerspiegelingen in het water of waar zij ook oplicht, maar de zon zelf op zichzelf [auton kat’ auton] op haar eigen plaats, zoals de zon eigenlijk is.

Noodzakelijk, zei hij. 

En na dit alles kan hij omtrent de zon tot de slotsom komen dat zij het is die de jaargetijden en jaren geeft en alle dingen ordent die zich bevinden in de wereld van het zichtbare, en op een bepaalde wijze ook de oorzaak [aitios] is van alle dingen die zij zelf [de gevangenen] voor zich hebben.

Het is duidelijk, zei hij, dat hij daartoe komt [tot de zon] nadat hij over [met’] datgene [wat slechts schaduw en weerspiegeling is] is heengegaan [elthoi].

Wat volgt daar dan uit? Wanneer hij zich de eerste verblijfsplaats zou herinneren en de daar maatgevende wijsheid [sophias] en de medegevangenen van toen, denk je niet dat hij zich gelukkig zou prijzen [eudaimonidzein] wegens zijn verandering [metabolès], hen echter betreuren?

Zeer.

Als nu onder de mensen in de situatie van toen in de grot eerbewijzen en loftuitingen werden voorbehouden aan hen die het scherpst de voorbij gedragen dingen in het oog vatten en zich herinneren wat daarvan het eerst, wat daarna en wat gelijktijdig voorbijgedragen wordt, en op grond daarvan op de meest efficiënte wijze kunnen voorspellen wat komen gaat, denk je nu dat die ene bevrijde gevangene verlangt die eerbewijzen te hebben en afgunstig is op diegenen onder hen die geëerd worden en in hoog aanzien staan? Of heeft hij niet eerder de ervaring zoals Homerus die beschrijft “… liever als dagloner op het land werken, voor een ander, in dienst van een arm man, die niet veel inkomen heeft [dan te heersen over alle gestorven doden]” en wil hij niet liever wat dan ook ervaren dan wat die lui [in de grot] menen en op die manier te leven?

Ik geloof, zei hij, dat hij alles liever zou willen ervaren dan die wijze van menszijn te moeten accepteren.

Bedenk je dan ook het volgende, zei ik: als de man die in een dergelijke situatie verkeert weer terug afdaalt en weer op dezelfde zitplaats gaat zitten, zouden zijn ogen niet geheel met duisternis worden gevuld, zo plotseling komende uit het zonlicht?

Ja natuurlijk.

Als hij nu moet wedijveren met diegenen die steeds gevangen zijn geweest in het beoordelen van die schaduwen, zolang hij nog slecht ziet en wat een niet geringe tijd kost tot gewenning, zou hij zich dan niet belachelijk maken, en zou men niet tegen hem zeggen dat hij naar boven is opgestegen om met verpeste ogen terug te keren en dat het niet de moeite loont om ook maar te pogen naar boven te gaan? En zouden zij diegene die zich ertoe zet degenen die gevangen zijn te bevrijden en omhoog te voeren, als zij in staat zijn hem te pakken en te doden, niet werkelijk ook doden?

Ja absoluut, zei hij.

Welnu, zei ik, dit beeld [eikona] in zijn geheel genomen, vriend Glaukon, moet je noodzakelijk in verband brengen met hetgeen we [eerder] gezegd hebben.[n] De door het zien zichtbaar wordende wereld moet je geheel gelijk stellen met de behuizing van de gevangenen, die van het schijnsel van het vuur in de behuizing van de gevangenen moet je geheel gelijk stellen met het licht en de kracht van de zon; en als je de tocht naar boven en het aanschouwen van de wereld daarboven gelijkstelt met het opstijgen van de ziel naar de kenbare wereld [ton noèton topon], dan zal je niet ontgaan wat mijn overtuiging is, aangezien je deze verlangde te horen. God zal wel weten of mijn vooronderstelling ook inderdaad waar [alèthès] is. Wat mij verschijnt doet zich zo aan mij voor: in de kenbare wereld is als laatste [teleutaia] en met moeite de idee van het goede te zien [hè tou agathou idea]. Zodra men haar echter heeft gezien zal men haar ook erkennen als de bron [aitia] van al het juiste [orthoon] en het schone [kaloon].^[t]Wat valt op in de opeenvolging van de twee voorgaande zinnen? In de zichtbare wereld brengt de zon het licht voort en is zij heer en meester [kuria], in de wereld van het kennen is zij [de idee van het goede] zelf heer en meester, de waarheid [alètheian] en het verstand [noun] voortbrengend. En wie dus het verstandigst handelen [euphronoos praksein] wil – hetzij in de privésfeer, hetzij in het openbare leven – moet de idee van het goede dus zien [idein]. 

Ik stem met je in, zei hij, voor zover ik daartoe in staat ben.