De klassieke grondregel voor definiëren luidt: Definitio fi(a)t per genus proximum et differentiam specificam, ‘De definitie (van het soortbegrip) wordt gemaakt door het dichtstbijzijnde genusbegrip en het specifieke verschil.’
Een voorbeeld van een soort-verschil-definitie met de verschillende elementen eronder aangegeven:
Filosofie is het verlangen naar wijsheid.
Het soortbegrip (ook wel speciesbegrip genoemd): filosofie.
Het genusbegrip: verlangen.
Het specifieke verschil: (verlangen) naar wijsheid.
Definiendum: dat wat gedefinieerd moet worden oftewel het soortbegrip; hier: ‘filosofie.’
Definiens: het definiërende, dat waarmee iets gedefinieerd wordt oftewel het genusbegrip + het specifieke verschil; hier: ‘verlangen naar wijsheid.’
Het werkwoord ‘is’ betekent: definiendum en definiens zijn qua betekenis hetzelfde. Kortom: definiendum = definiens.
Een soortbegrip kan onder een genusbegrip worden geschaard, maar een genusbegrip niet onder een soortbegrip. Wel kan een genusbegrip zelf weer als soortbegrip fungeren voor een nog algemener genusbegrip.
Een koe is een rund, maar een rund niet een koe. Verzin zelf nog een aantal voorbeelden waarin je van soortbegrip naar genusbegrip gaat.
Zoek in een woordenboek het woord ‘kat’ op en schrijf een van de betekenissen uit. Zoek in de beschrijving het genusbegrip op en zoek vervolgens dat woord op in het woordenboek – en schrijf de betekenis uit. Zoek ook in die betekenisbeschrijving het genusbegrip op, wat je vervolgens weer in het woordenboek opzoekt. Waar draait je zoektocht op uit? Doe evenzo met een aantal andere woorden.
Destilleer de verschillende elementen (soortbegrip, genusbegrip en specifiek verschil) uit de volgende definities. Welk ervan is geen soort-verschil-definitie?
Een boom is een plant met een verhoute stengel.
Een levend wezen dat kan denken is een mens.
God is datgene waarboven niets groters gedacht kan worden.
De mens is een politiek wezen.
‘Stipuleren’ is duidelijk vastleggen.
Een walvis is een zoogdier.
ADHD is een stoornis die gekenmerkt wordt door symptomen van concentratiegebrek en hyperactiviteit.
Om zelf een soort-verschil-definitie op te stellen kun je de onderstaande stappen volgen.
Stappenplan voor definitio fit:
Bedenk voorbeelden van het soortbegrip x;
Zoek naar het dichtstbijzijnde genusbegrip y waaronder x valt;
Bedenk voorbeelden van genusbegrip y;
Zoek naar specifieke kenmerken z van x: waarin verschilt x van andere voorbeelden van y?;
Combineer nu de resultaten van 2 en 4 tot een definitie: x is y + z.
Vragen
Oefen je definiëren met begrippen als ‘potlood’, ‘tomaat’, ‘groente’, ‘fruit’, ‘leren’, ‘waarheid’, ‘grens’ of woorden waar je zelf mee bezig bent.
Keer terug naar je antwoord op de Wat is filosofie?-vraag. Is je antwoord volgens het soort-verschil-schema opgebouwd? Zo niet, herformuleer je antwoord tot een soort-verschil-definitie.