Alle filosofisch schrijven begint bij het besef dat het in het schrijven telkens twee kanten opgaat. Ik schrijf bijvoorbeeld:
In een filosofische tekst vormen woorden het onderwerp van gesprek.
Op het eerste gezicht denk je dat de zin iets zegt over filosofische teksten, namelijk: dat die over woorden gaan. Er wordt met andere woorden commentaar geleverd op het onderwerp van de zin (‘filosofische tekst’), en je weet of vindt er nu iets meer over – zo schrijf je thematisch.
Maar om ergens commentaar op te kunnen leveren moest het je al wel verschenen zijn. Hoe dat gaat? Nou, in het geschrevene zelf wordt het onderwerp dat in het geding is onthuld – of niet. En dat gebeurt in de woorden die het onderwerp benoemen. In een geschikte benaming geeft het onderwerp van zich blijk, treedt het naar voren tegen een achtergrond van andere onderwerpen. Als iets door het te noemen zo zijn plaats vindt ten overstaan van andere zaken, is er sprake van topos.
Doorgaans ga je in je commentaar niet verder in op het onderwerp – je neemt het gewoonweg aan – maar bij filosofisch schrijven gaat het juist om het verschijnen van het onderwerp zelf, omdat de woorden het onderwerp van gesprek (nog) niet duidelijk vormen[t], of niet meer.
Niet in het commentaar, maar in het al dan niet verschijnen van het onderwerp van gesprek ligt de uitdaging (en toetsing) van het filosofisch schrijven, dat topografisch is.
Echt filosofisch wordt een tekst als de woorden die in het geding zijn filosofische woorden zijn, woorden die niet alleen vormend zijn voor de dingen, maar vormend zijn voor de verhouding tussen jou en de dingen. In het schrijven van een filosofische tekst kun je jezelf daarom niet buiten het onderwerp van gesprek houden: je behoort daartoe en je zult je ertoe moeten verhouden.
Oefenen
Hoe is in onderstaande zinnen naast de mogelijkheid van commentaar ook het topografische aspect in het geding?
- De Palestijnse terrorist blies zichzelf op in bezet gebied.
- Ontwikkelingslanden zijn niet geholpen met hulp.
- De middeleeuwer had geen historisch besef.
- Stilstand is al achteruitgang.
- Het zijn is, het niet-zijn is niet.